Khi "thị trường" không phải vấn đề (Phần 2):
05 trạng thái tâm trí của solpreneur và cách điều hướng
Ở bản tin trước: “Bạn đang ở đâu trên vòng xoáy Thiên tài – Kẻ ngốc?”, chúng ta đã cùng nhau bóc tách bản chất tâm lý của một vòng lặp cảm xúc quen thuộc nhưng dễ khiến solopreneur mất định hướng.
Bạn có thể đọc lại phần 1 tại đây nhé:
Mình chia sẻ rằng không phải niche sai, không phải thị trường hết chỗ – mà chính là chúng ta đang đánh giá tình hình khi đang trong một giai đoạn rơi cảm xúc.
Bản tin hôm nay là phần tiếp theo, giúp bạn phân tầng rõ ràng từng pha trong vòng xoáy, từ đó lựa chọn chiến lược điều hướng phù hợp – để không chỉ “sống sót,” mà còn chuyển hoá được từng pha cảm xúc thành bước đà phát triển.
Không phải ngày nào cũng là “kẻ ngốc.” Không phải hôm nào cũng là “thiên tài.”
Sự thật là vòng xoáy Genius–Idiot không chỉ có 2 trạng thái, mà có nhiều tầng cảm xúc xen kẽ. Việc nhận diện đúng trạng thái sẽ giúp bạn:
Không phản ứng thái quá.
Không đổ lỗi sai hướng.
Không ra quyết định trong lúc mù mờ.
Dưới đây là 5 tầng trạng thái phổ biến nhất và chiến lược ứng phó tương ứng:
Trạng thái 1: “KÉO ĐÀ” (Momentum Rising – thiên tài sắp hình thành)
Biểu hiện:
Bạn có một ý tưởng mới.
Bạn thấy có cảm hứng nhưng chưa bắt tay vào làm.
Có chút sợ hãi hoặc trì hoãn nhẹ.
Ví dụ:
Chị H., một mentor về kỹ năng giao tiếp, lên ý tưởng mở mini class về “đọc vị ngôn ngữ cơ thể” nhưng chần chừ suốt 3 tuần vì sợ “nghe có vẻ lý thuyết quá.” Sau khi kể lại ý tưởng với một người bạn thân, bạn ấy phản ứng ngay: “Sao không thử đặt tên lớp là ‘Lắng nghe người không nói’?” Chị H. lấy lại cảm hứng và trong 24h sau đó, đã lên xong outline và mở đăng ký.
Chiến lược:
Viết ngay 1 outline sơ bộ cho ý tưởng.
Kể lại với 1 người – càng gần gũi càng tốt.
Đặt deadline nhỏ: “Làm bản demo trong 48 giờ.”
Trạng thái 2: “THIÊN TÀI BAY CAO” (Creative High)
Biểu hiện:
Bạn làm việc cực năng suất.
Bạn thấy như “vũ trụ đang hỗ trợ mình.”
Bạn muốn nhân 5 mọi thứ: ra thêm sản phẩm, mở workshop, tuyển thêm người...
Ví dụ:
Mình từng có thời điểm sau một workshop thành công, hưng phấn đến mức vẽ ra 3 dòng sản phẩm mới trong cùng một đêm, tự ngồi design, lên kế hoạch cho tháng tới... Nhưng tuần sau đó, mình kiệt sức và phải tạm dừng tất cả. Bài học ở đây là: năng lượng cao không đồng nghĩa với tầm nhìn xa. Khi “bay,” phải biết giữ lại 20% làm dù.
Chiến lược:
Ghi lại “bản đồ nội tâm” – bạn tin điều gì lúc này?
Làm 1 việc thực tế: đóng gói bài học, chỉnh sửa nội dung.
Cài lời nhắc: “Có đang overpromise không?”
Trạng thái 3: “DAO ĐỘNG & MẤT KẾT NỐI” (Creative Fog)
Biểu hiện:
Bạn không biết đang làm để làm gì.
Mọi thứ vẫn diễn ra, nhưng không còn cảm xúc.
Ví dụ:
Một bạn solopreneur chuyên viết nội dung từng inbox mình: “Em vẫn viết đều 3 post/tuần, vẫn có người tương tác, nhưng em không thấy vui nữa. Em không biết mình đang hướng tới điều gì.”
Sau khi mình hỏi lại: “Lúc viết post được nhiều phản hồi nhất, em cảm thấy gì?” – bạn ấy bảo: “Em cảm thấy được kết nối.”
Chúng mình cùng nhận ra: bạn ấy viết để kết nối – chứ không phải chỉ để truyền tải thông tin. Từ đó bạn chuyển từ “chia sẻ kiến thức” sang “kể lại hành trình” – và sự kết nối trở lại.
Chiến lược:
Audit lại lý do khởi đầu.
Viết lại 5 câu hỏi: Mình viết để làm gì? Cho ai? Để họ cảm thấy gì?
Tạm ngắt autopilot. Quay về hỏi lại trái tim.
Trạng thái 4: “RƠI VÀO HỐ” (Creative Dip – vùng trũng dopamine)
Biểu hiện:
Cảm giác vô hình, vô nghĩa, vô vọng.
Bạn nghĩ đến chuyện bỏ hết. Chuyển nghề. Ẩn mình.
Ví dụ:
Một bạn trong nhóm coaching từng nói: “Em chỉ muốn xoá hết website, fanpage, tài khoản – cảm giác như không ai cần những gì em đang làm.”
Sau khi cùng viết lại hành trình khởi đầu, bạn ấy nhớ lại một đoạn feedback từ học viên cũ: “Nhờ bài hướng dẫn của chị mà em đã thay đổi cách tổ chức công việc và thấy đỡ áp lực hơn rất nhiều.” Feedback đó là ánh sáng đầu tiên trong hố sâu.
Hố không cần phải trèo – chỉ cần có điểm bám, bạn sẽ tự đẩy mình lên lại.
Chiến lược:
Không xoá gì cả. Chỉ tắt tạm.
Viết thư cho chính mình trong quá khứ: tại sao mình bắt đầu?
Nhờ người bạn thân giữ hộ các mật khẩu – như một biện pháp “cách ly quyết định.”
Trạng thái 5: “HỒI PHỤC VÀ TÁI HIỆN” (Creative Regeneration)
Biểu hiện:
Bạn bình tĩnh trở lại.
Bạn không còn bị dính mắc với những điều đã qua.
Bạn có thể nhìn lại mà không trách móc.
Ví dụ:
Một bạn từng rời thị trường coaching trong 4 tháng để chăm sóc con nhỏ. Khi quay lại, bạn viết một post kể về 4 tháng đó như một phần của hành trình nghề nghiệp – không xấu hổ, không biện minh. Bài viết chạm vào cảm xúc của nhiều người – và tạo ra một làn sóng kết nối mới.
Chiến lược:
Ghi lại điều mình học được từ lần rơi gần nhất.
Đặt 1 “ritual” nhỏ: mỗi lần hồi phục – viết lại bản đồ.
Chọn 1 điều sẽ làm khác đi – để tạo đà mới.
Viết ra là một cách để đối thoại lại với chính mình.
Đừng chỉ trượt xuống. Hãy biết cách trượt xuống có định hướng – và bật lên với mục đích.
Hẹn bạn trong phần tiếp theo của chuỗi bản tin: cách xây dựng "hệ thống tự phục hồi" cho solopreneur – để bạn không chỉ sống sót, mà còn sống vững, sống sâu, sống thật với điều mình chọn.
Chuyện gì đang xảy ra trong bạn ở góc nhìn khoa học?
Vòng xoáy cảm xúc của solopreneur không chỉ là “tâm trạng thất thường.” Nó là một tiến trình sinh học – tâm lý – hành vi có cấu trúc rõ ràng.
Khi bạn bắt đầu một ý tưởng mới, não bạn tiết ra dopamine – tạo cảm giác hưng phấn, kỳ vọng, hào hứng.
Nhưng nếu phần thưởng (feedback, lượt mua, lời khen) không đến sớm như mong đợi, dopamine sẽ sụt giảm. Não ngay lập tức bật “chế độ phòng vệ,” đổ lỗi cho:
chính bạn (mình kém cỏi), hoặc
môi trường (niche bão hoà), hoặc
người khác (ai cũng làm giống mình).
Theo Daniel Kahneman thì trong não bộ chúng ta có 2 hệ thống:
Hệ thống 1: hoạt động theo bản năng, nhanh, cảm xúc – chính là nơi cảm giác “kẻ ngốc” hay “thiên tài” trỗi dậy bất ngờ.
Hệ thống 2: lý trí, phân tích, cần năng lượng và thời gian.
Vấn đề là: khi rơi xuống đáy, Hệ thống 2 mất năng lượng, bạn dễ bị Hệ thống 1 điều khiển và đưa ra quyết định bốc đồng.
→ Đó là lý do tại sao: “Đừng ra quyết định lớn trong lúc bạn đang quá vui – hoặc quá buồn.”
Bài tập giúp bạn tự phản tư và phục hồi qua từng giai đoạn
Hãy chọn 1 ngày cuối tuần, in phần này ra, và ngồi ở nơi yên tĩnh.
1. Vẽ lại vòng xoáy của bạn:
Gần đây nhất, bạn cảm thấy mình “thiên tài” vào thời điểm nào? Điều gì dẫn đến trạng thái đó?
Lần rơi “kẻ ngốc” gần nhất là khi nào? Điều gì kích hoạt?
Khoảng cách giữa 2 trạng thái là bao lâu?
2. Viết ra “biểu hiện cảm xúc cá nhân” của từng trạng thái
3. Liệt kê “hệ thống hỗ trợ” bạn cần:
1 người bạn có thể nói thật lòng
1 nhóm/mentor phản hồi không phán xét
1 tài nguyên giúp bạn khơi nguồn cảm hứng (video, sách, series, tài liệu cũ)
1 công cụ giúp bạn viết/ghi nhanh insight
Hoặc tham gia một khóa học về Mind Mastery của 2 chuyên gia (cũng là mentee của Linh) cực kỳ hữu ích và khoa học, kéo dài suốt 1 năm nhưng chi phí cực kỳ “hạt dẻ”:
Khi bạn không chắc mình đang ở đâu – hãy để AI hỗ trợ bạn điều hướng
Mình tin rằng, có những lúc chúng ta không gọi được tên cảm xúc của chính mình.
Không phải vì ta yếu đuối hay thiếu tỉnh táo, mà đơn giản là vì: khi rơi vào “vùng trũng”, góc nhìn trở nên mờ mịt. Giống như lái xe trong sương – bạn biết mình đang di chuyển, nhưng không chắc mình đang đi đâu.
Trong những khoảnh khắc đó, việc được phản chiếu từ một người khác, hay thậm chí từ một AI trung tính, có thể giúp bạn gỡ rối mạch suy nghĩ, đặt lại định hướng và tìm ra một hành động nhỏ để tiếp tục.
Vì vậy, mình đã chuẩn bị sẵn cho bạn một AI Prompt chuyên biệt:
Giúp bạn xác định mình đang ở tầng cảm xúc nào, gợi ý hướng đi nhẹ nhàng và tiếp thêm một lời động viên đúng lúc.
Bạn có thể copy & paste prompt này vào ChatGPT hoặc bất kỳ công cụ AI nào bạn dùng (cả bản miễn phí cũng hoạt động tốt). Nếu bạn không chắc nên bắt đầu từ đâu, đây là một cách rất nhẹ để bắt đầu lại – không cần gồng, không cần cố.
Hãy xem chi tiết bên dưới 👇