“Ít khi chị bị stress vì công việc nhưng phải biên tập bản thảo kém chất lượng làm chị stress thật sự”, mình đã nói như vậy với trợ lý của mình cách đây vài tuần.

Đó cũng là lần đầu tiên mình than thở về công việc mình đang làm dù vô cùng thích nó. Thất vọng hơn nữa, là khi gửi phản hồi cho tác giả, thì tác giả lại “phản ứng” một cách rất thiếu hợp tác, kiểu “Lần đầu viết sách ai mà chẳng thế”.

Gần 20 năm viết, số lần mình bị từ chối bài viết không ít. Và phần lớn lý do mình bị từ chối, nhất là trong những năm đầu mới tập tành viết, không phải vì ý tưởng hay câu chuyện. Mình bị từ chối vì không biết tự biên tập.

Khi bắt đầu viết sách, 2 bản thảo đầu tiên mình đã bị từ chối và yêu cầu tự bổ sung/biên tập lại. Có lẽ, giờ đây khi bản thân cũng là một người làm biên tập, mình đã nhận ra: không có gì “thất vọng” hơn với một biên tập viên là khi họ phải xem những bản thảo chưa sẵn sàng, lộn xộn và cẩu thả.

Mình đã nói: Viết và Biên tập, mỗi thứ chiếm 50% thành công về mặt chất lượng của một bài viết/cuốn sách. Không cần biết bạn viết tốt bao nhiêu và ý tưởng của bạn hay thế nào, bạn không tự biên tập được thì tức là tự tước đi cho mình những cơ hội xuất bản.

Trong bài này, mình chia sẻ 3 sai lầm rất thường gặp ở các cây viết khi tự biên tập, đặc biệt là những người viết dạng bài dài hoặc sách.

#1. Bạn vừa viết vừa sửa

Đừng viện cớ cầu toàn. Có thể bạn nhìn thấy lỗi sai và không thể “nhắm mắt cho qua” để viết tiếp. Nhưng hãy nhớ là:

• viết và biên tập là 2 quá trình riêng biệt, nó bổ sung cho nhau nhưng phải thực hiện ở 2 giai đoạn khác nhau

• vừa biên tập vừa viết sẽ làm ảnh hưởng tới dòng chảy sáng tạo của bạn và khiến bạn dễ rơi vào bế tắc, writer’s block, mất hứng, lan man… (đặc biệt là với người mới bắt đầu viết hoặc viết sách lần đầu)

• càng sửa nhiều, bạn càng phải viết đi viết lại một ý nhiều lần, càng làm mất thời gian và càng có cảm giác “mình kém cỏi, không viết được gì nên hồn”

Hãy tưởng tượng là bạn đang tự cắt tóc mái. Bạn cắt rồi thấy xấu quá, không hài lòng nên bạn lại cắt, lại sửa, cứ cắt như vậy với ý nghĩ nó sẽ đẹp hơn. Nhưng không, bạn sẽ chẳng còn gì để mà cắt và không quay trở lại sửa được nữa. Bạn càng thấy mình xấu, bất lực, kiệt sức.

Bạn nên: Viết một mạch, tắt công cụ soát chính tả tự động. Nếu có chỗ thấy sai hoặc cần bổ sung, hãy đánh dấu vào đó để quay lại khi biên tập. Nên có thời gian nghỉ giữa viết và biên tập, tối thiểu là 30 phút với một bài viết còn với sách thì có thể là vài ngày hoặc vài tuần. Quan trọng là cho não bạn đủ thời gian để thư giãn.

#2. Bạn không biết mình sai chính tả

Thật sự là như vậy, có những người viết sai chính tả một cách vô thức và hoàn toàn không biết mình đang sai để sửa chữa. Tin gì thì tin đừng bao giờ tin vào ngữ pháp và chính tả của bạn quá!

Mình đã viết lâu năm nhưng vẫn gặp lỗi chính tả ngữ pháp thường xuyên!

Chẳng có gì phải xấu hổ nếu bạn bị sai mà bạn không biết. Tất nhiên không có ai nắm chắc hết tất cả các quy tắc ngữ pháp và phong cách cả, nhất là khi viết sách. Quan trọng là bạn biết giới hạn của mình.

Bạn nên: Thử nhờ một người có kỹ năng viết tốt hơn hoặc tốt nhất là biên tập viên xem thử các bài viết của mình xem có mắc phải những lỗi chính tả hay ngữ pháp nào mà bạn không tự nhận ra được hay không. Tốt hơn là nên tham gia vào một cộng đồng, bạn viết bài chia sẻ và mọi người sẽ góp ý cho bạn.

Tự học biên tập

#3. Lạm dụng sáo ngữ hoặc quá nhiều thuật ngữ

Mình từng bị viết khá “khô” khi viết các đầu sách có tính nghiên cứu/học thuật. Trong chuyện viết lách mà nói, giải thích một vấn đề phức tạp bằng ngôn ngữ đơn giản mới là điều tuyệt vời, nhưng khó khăn.

Trong cuốn “Con đường trở thành Freelance Writer” mình từng chia sẻ về Thang đo trình độ đọc (Reading level), mà dựa vào đó, càng các sách báo tạp chí có khả năng đọc dễ thì càng là những tờ báo lớn hoặc sách bán chạy.

Có nhiều người nghĩ rằng “Tôi là tiến sĩ, tôi viết sách thì phải học thuật, chuyên môn”. Phức tạp hoá lên không khó, đơn giản hoá mới khó. Nếu muốn tiếp cận tới nhiều người đọc và để họ cảm thấy gắn bó với câu chuyện của bạn, ta phải làm cho nó đơn giản. Nhiệm vụ của người viết không phải là để thể hiện mình thông minh ra sao, mà là giúp người đọc của mình thông minh hơn khi đọc nội dung mình viết.

eLạm dụng sáo ngữ, những thuật ngữ khó không những làm bạn mất đi sự tin cậy mà còn khiến họ rời bỏ, không muốn đọc thêm.

Bạn nên: Đừng dừng lại ở việc chỉ biên tập chính tả, ngữ pháp. Hãy đơn giản hoá mọi khái niệm, thuật ngữ. Ít hơn có lẽ là nhiều hơn và sẽ tốt hơn. Hãy tự hỏi mình những câu như là: điều này có cần thiết cho nội dung của mình không? đây có phải là cách viết tốt nhất không? nó có gây hiểu nhầm không? liệu có thể viết đơn giản hơn không?

—

Nếu thực sự muốn có một bài viết đăng báo, đừng gửi cho biên tập viên bản nháp đầu tiên của bạn.

Nếu thực sự muốn có một cuốn sách xuất bản, đừng gửi cho biên tập viên bản thảo chưa qua tự biên tập một cách cẩn thận, chỉn chu.

Nếu bạn là doanh nhân, liệu bạn có giới thiệu cho nhà đầu tư một ý tưởng mới mà ngay cả chính bạn cũng chưa bao giờ từng nghe hay thử nghiệm không? Trừ phi bạn là Steve Jobs.

Bởi vậy, trước khi gửi đi, hãy chắc chắn bạn đã tự đọc nó, đọc to thành tiếng, lặp đi lặp lại.

Hãy nhờ một biên tập viên thân thiết để họ đưa ra cho bạn lời khuyên trung thực.

Còn nếu chưa từng biết hoặc muốn học tự biên tập, đặc biệt là biên tập sách, đây là khoá học biên tập dành cho bạn:

Khoá học Tự biên tập sách

Workshop Insight for Content Writer (Làm sao để đi guốc trong bụng khách hàng & Cách ứng dụng để sáng tạo content chất lượng) là chia sẻ kinh nghiệm, công cụ từ 3 chuyên gia:

• Ngọc Võ Norah: Insight Marketer người Việt đang là Chuyên gia Consumer Insight tại IKEA (Headquater Thuỵ Điển), với 10 năm làm việc về Content & Digital Marketing.

• Kim Ngân Kira: Experience Marketer người Việt tốt nghiệp xuất sắc chuyên ngành Experience Marketing tại UK, với 7 năm kinh nghiệm làm content thực chiến.

• Linh Phan: Thạc sỹ Truyền thông tiếp thị với 15 năm kinh nghiệm, đang sống và làm việc tại Nauy, với kinh nghiệm làm content marketing cho khoảng trên dưới 100 thương hiệu lớn nhỏ tại Việt Nam, châu Âu và Bắc Mỹ.

Thời gian diễn ra workshop: 20:00 ngày 28/04/2022.

Đăng ký ngay