Thoát khỏi cám dỗ của sự công nhận

Thực hành để tìm về giá trị nội tại của những chuyên gia độc lập

Vincent van Gogh, họa sĩ thiên tài người Hà Lan, chỉ bán được duy nhất một bức tranh trong suốt cuộc đời mình. Thế nhưng ông vẫn liên tục vẽ, không phải để tìm kiếm sự công nhận hay sự nổi tiếng, mà bởi vẽ chính là hơi thở, là cuộc sống của ông. Mặc dù trải qua sự cô đơn, nghèo khó và cả sự chế giễu, những tác phẩm của van Gogh cuối cùng lại trở thành di sản nghệ thuật vĩ đại mà cả thế giới phải ngưỡng mộ.

Có lẽ Van Gogh cũng đã để lại cho chúng ta - những người đang làm việc độc lập - một bài học quan trọng: Bạn không cần sự cho phép hay sự công nhận từ người khác để bắt đầu. Bạn làm điều đó vì nếu không làm, bạn sẽ mất đi một phần quan trọng nhất của chính bản thân mình.

Có lẽ điều nguy hiểm nhất mà mình quan sát thấy ở những người làm nghề tự do, solopreneur hay expert trong nền kinh tế tri thức ngày nay không phải là thiếu kiến thức, kỹ năng kém hay thiếu cơ hội. Thực tế, nguy hiểm nhất lại là việc họ đang sống, làm, viết, xuất hiện… chỉ để được người khác công nhận.

Nghe thì vô hại. Nhưng nếu bạn để nhu cầu được thừa nhận dẫn đường, bạn sẽ dần lệch khỏi lối đi dành cho chính mình. Và điều đau đớn hơn cả: bạn sẽ không còn thuộc về mình nữa.

Tại sao chúng ta nghiện sự công nhận?

Từ nhỏ chúng ta đã được lập trình để tìm kiếm sự chấp thuận: điểm cao, lời khen từ cha mẹ, phản hồi tích cực từ khách hàng… mỗi lần như vậy, não bộ tiết ra dopamine, tạo ra vòng lặp nghiện công nhận. Bạn càng nhận được nhiều lời khen, bạn càng sợ thất bại và càng ngại làm điều gì đó mới mẻ.

Theo triết lý Stoicism (Chủ nghĩa khắc kỷ), Epictetus từng nói: "Nếu hạnh phúc của bạn phụ thuộc vào người khác, bạn đang sống như một nô lệ." Sự lệ thuộc vào công nhận bên ngoài khiến bạn đánh mất quyền tự do nội tại và tự chủ.

Kết quả là:

• Một solopreneur chỉ dám làm khi biết chắc có người khen.

• Một người viết chỉ thấy mình xứng đáng nếu bài đăng đạt đủ lượt like.

• Một expert ngại ra mắt sản phẩm vì sợ bị phán xét.

Tất cả đều là dấu hiệu của tâm lý lệ thuộc. Và lệ thuộc chính là kẻ thù của sự trưởng thành.

Cái giá phải trả cho việc sống mà phụ thuộc vào sự công nhận

1. Bạn mất đi nhịp điệu riêng của mình

Bạn bắt đầu chạy theo cách người khác làm, thay vì lắng nghe tiếng nói nội tại. Bạn hỏi bản thân: "Tại sao tôi không làm giống họ?" mà không nhận ra mỗi người có một nhịp điệu riêng và thành công thực sự chỉ đến khi bạn hiểu rõ điều này.

2. Bạn đưa ra quyết định dựa trên nỗi sợ

Không dám thử điều mới vì sợ đánh giá, không chia sẻ ý tưởng vì sợ chưa hoàn hảo, không nói "không" vì sợ mất lòng. Tất cả đều là sự đánh đổi giữa trưởng thành và an toàn giả tạo.

3. Bạn đặt giá trị bản thân vào những thứ ngoài tầm kiểm soát

Lượt tương tác, phản hồi của khách hàng đều quan trọng, nhưng chúng không bao giờ định nghĩa được giá trị thực sự của bạn. Khi lệ thuộc vào những con số này, bạn đang để người khác điều khiển cuộc đời mình.

5 thực hành chi tiết giúp bạn tái lập giá trị nội tại

Nhận thức là bước đầu tiên, nhưng để thực sự thay đổi, bạn cần thực hành một cách có ý thức và đều đặn. Dưới đây là 5 bài tập đơn giản, nhưng cực kỳ hiệu quả để giúp bạn từng bước gỡ bỏ sự lệ thuộc vào công nhận bên ngoài và xây dựng lại giá trị nội tại của bản thân.

1. Nhật ký tự công nhận hàng ngày

Mỗi tối, ghi chép 3 điều bạn tự hào mà không cần ai khác biết.

Ví dụ:

• Hoàn thành kế hoạch tuần dù không ai thúc giục.

• Chủ động từ chối hợp đồng không phù hợp.

• Dành thời gian đọc một cuốn sách phát triển chuyên môn.

2. Thiết kế chu kỳ công việc không phụ thuộc phản hồi/tương tác

Chuẩn bị sẵn nội dung hoặc kế hoạch trong 4 tuần, không thay đổi dù nhận được phản hồi trái chiều trong giai đoạn đó.

Ví dụ:

• Viết và lên lịch phát hành trước 4 bản tin.

• Chỉ phân tích hiệu quả sau 1 tháng, không lo lắng từng lượt view hàng ngày.

3. Thực hiện một hành động bí mật

Chọn một việc quan trọng, thực hiện và không chia sẻ trên bất cứ đâu.

Ví dụ:

• Viết một bài luận cá nhân.

• Gửi thư cảm ơn bí mật cho ai đó.

• Xây dựng kế hoạch đào tạo nội bộ mà không cần ai biết.

4. Hỏi lại bản thân khi chia sẻ công khai

Trước khi chia sẻ điều gì đó, tự hỏi:

• Việc này xuất phát từ giá trị nào trong mình?

• Mình đang làm vì muốn tạo giá trị thực sự, hay chỉ vì muốn được tán thưởng?

Ví dụ:

Thay vì "liệu họ có thích bài này không?", hãy tự hỏi: "Bài viết này thực sự giúp người đọc điều gì quan trọng nhất?”

5. Đối mặt và chuyển hóa cảm xúc khi bị từ chối

Mỗi khi bị từ chối, viết xuống cảm xúc tiêu cực, sau đó viết lại câu chuyện mới, tích cực hơn.

Ví dụ:

• Tiêu cực: “Mình bị từ chối vì không đủ giỏi.”

• Chuyển hóa: “Mình không phù hợp ở đây, nhưng sẽ phù hợp ở nơi khác.”

Và quan trọng: biết ai là người mình thực sự muốn phục vụ.

Khi xác định rõ nhóm người bạn thực sự muốn hỗ trợ như freelancer đang vượt qua tự ti, solopreneur rời bỏ doanh nghiệp… bạn sẽ không bị xao động bởi thị hiếu chung. Bạn sẽ tự tin hơn, vì bạn hiểu rõ mình đang tạo giá trị cho ai.

Tự do chỉ thật sự đến khi bạn không cần “diễn” nữa

Không có tự do khi bạn luôn sống để được tán thưởng. Cũng không có sáng tạo thật sự nếu luôn tự hỏi “liệu người ta có thích mình không?”.

Bạn không cần được công nhận để bắt đầu. Chỉ cần tin rằng những gì bạn mang đến là hữu ích và xuất phát từ nội lực chân thật nhất.

Hãy cứ viết, chia sẻ, làm việc… như thể không ai nhìn. Người thực sự cần bạn rồi cũng sẽ tìm tới - chỉ cần bạn không bỏ cuộc.

Bạn đã sẵn sàng cởi bỏ chiếc mặt nạ để thực sự trở thành chính mình chưa?