Đừng "bán" thất bại khi chưa đủ vốn thành công
3 dấu hiệu cho thấy bạn chưa nên kể về thất bại của mình
Có những câu chuyện thất bại sẽ khiến bạn được yêu mến hơn. Nhưng cũng có những câu chuyện thất bại sẽ khiến khách hàng… biến mất.
Trong vài năm gần đây, cộng đồng sáng tạo và kinh doanh độc lập lan truyền một lời khuyên nghe có vẻ tiến bộ: “Hãy chia sẻ thất bại của bạn, điều đó giúp bạn chân thật và gần gũi hơn.”
Nghe hợp lý. Nhưng trên thực tế, không phải lúc nào cũng nên áp dụng cách tiếp cận này, nhất là khi bạn chưa có đủ vốn thành công để “bán” câu chuyện thất bại đó.
Trong một bài viết chia sẻ về hành trình thất bại trong kinh doanh từ một bạn mà mình đã cho vào “tầm ngắm” là sẽ muốn hợp tác (cách đây 3 năm), mình vô tình nhận ra người này giỏi, chân thành nhưng những thất bại dường như có dấu hiệu lặp lại những lỗi cũ mà bạn chưa tự nhìn ra. Khi gặp bạn trực tiếp, mình càng khẳng định thêm nhận định này và còn nhận ra bạn có tư duy đổ lỗi/nạn nhân (dù không quá nặng nề) khi bạn vấp phải một thất bại nào đó.
Cho tới thời điểm hiện tại có lẽ bạn đã thay đổi và phát triển hơn nhưng bài học mình nhận ra lúc đó, và muốn chia sẻ lại cho bạn hôm nay đó là: vulnerability (sự dễ bị tổn thương) không phải lúc nào cũng bán được.
Vì sao nói về thất bại có thể phản tác dụng?
Chúng ta đang sống trong một thời đại mà “kẻ thất bại” được cổ vũ. Ở nhiều thành phố lớn ở Mỹ, có hẳn những sự kiện mang tên Fuckup Nights - nơi doanh nhân, nhà sáng tạo, và cả những người đi làm kể lại một lần họ thất bại thảm hại, rồi rút ra bài học. Không có slide báo cáo hay bảng thành tích lấp lánh, chỉ có những câu chuyện “bóc phốt” chính mình.
Song song đó, trong cộng đồng khởi nghiệp và sáng tạo nội dung, trào lưu building in public (xây dựng công khai) đang lên: chia sẻ toàn bộ quá trình làm sản phẩm, cả những bước thành công lẫn sai lầm, trên mạng xã hội, để tạo sự minh bạch và thu hút người theo dõi.
Những phong trào này phản ứng lại “mặt nạ hoàn hảo” trên social media. Chúng gửi thông điệp rằng: sai lầm không phải điều xấu, miễn là bạn học được từ nó. Nhưng cũng chính vì vậy, nhiều người nhầm tưởng rằng kể thất bại luôn là một chiến lược tốt trong khi thực tế, nó cần bối cảnh, thời điểm và cách kể phù hợp.. Ý tưởng đằng sau rất nhân văn nhưng thực tế, không phải mọi bối cảnh đều an toàn để bạn lật tẩy những khoảnh khắc kém hào nhoáng của mình.
Khách hàng, nhà đầu tư hay cộng sự tiềm năng không chỉ lắng nghe câu chuyện của bạn. Họ ngầm đánh giá xác suất thành công nếu họ đặt cược vào bạn. Và họ thường dựa vào một nguyên tắc bản năng: nhìn vào kết quả trung bình, chứ không phải tổng số nỗ lực.
Đây là hành vi đã được lý thuyết Social Identity giải thích: chúng ta thích ủng hộ “kẻ yếu” khi rủi ro cá nhân thấp. Nhưng khi quyết định liên quan trực tiếp tới tiền bạc, sức khỏe, hoặc danh tiếng của mình, chúng ta sẽ chọn “người thắng cuộc”, những ai đã chứng minh được năng lực qua một chuỗi thành tích ổn định.
Vậy nên, nếu bạn chia sẻ thất bại quá sớm, khi vốn thành công chưa đủ dày, bạn vô tình làm yếu đi thông điệp về năng lực của chính mình.
Chia sẻ khi đó là “vết sẹo” chứ không phải “vết thương hở”
Một nguyên tắc mình luôn nhắc mentee: chỉ kể thất bại khi nó đã là vết sẹo.
Vết sẹo là những sai lầm bạn đã vượt qua, đủ thời gian để nhìn lại tỉnh táo, rút ra bài học, và có bằng chứng cho thấy mình đã tiến bộ.
Vết thương hở là khi bạn vẫn đang trong vòng xoáy vấn đề, cảm xúc còn nguyên, chưa có giải pháp rõ ràng.
Chia sẻ “vết thương hở” ở bối cảnh công việc giống như mời người khác bước vào một căn nhà đang xây dở: bụi mù, ngổn ngang, chưa biết hình hài cuối cùng ra sao. Người nghe không thấy bức tranh hoàn chỉnh, họ chỉ thấy hỗn độn và dễ kết luận rằng bạn chưa kiểm soát được tình hình.
Ngược lại, “vết sẹo” là khi bạn có thể chỉ vào vết cắt cũ, kể lại nó đã xảy ra thế nào, và cho thấy hiện tại bạn khỏe mạnh, thậm chí mạnh mẽ hơn nhờ trải nghiệm đó.
Framework Scar + Signal dành cho solo expert
Để một câu chuyện thất bại vừa thật, vừa nâng uy tín, bạn có thể tham khảo công thức Scar + Signal:
Scar (Vết sẹo): Mô tả bối cảnh, sai lầm và cảm xúc thật ở thời điểm đó. Hãy để người đọc cảm nhận được bạn “người” như thế nào.
Signal (Tín hiệu thành công): Ngay sau đó, đưa ra tín hiệu rõ ràng cho thấy bạn đã vươn lên - con số, thành tựu, dự án, lời chứng thực.
Ví dụ:
“Năm 2019, mình làm chiến dịch ra mắt sản phẩm đầu tiên và thất bại thảm hại: 3 tháng chuẩn bị, bán được 2 đơn. Nhưng 18 tháng sau, áp dụng lại quy trình đã chỉnh sửa, mình chốt 210 đơn trong 5 ngày.”
Phần Scar cho thấy bạn cũng từng chật vật như độc giả, giúp họ đồng cảm.
Phần Signal củng cố niềm tin rằng bạn đã tìm ra cách, và đủ năng lực để dẫn dắt họ.
Một ví dụ khác.
Scar:
“Khi mới bắt đầu làm coach, mình nhận lời hướng dẫn một nhóm 10 người giảm cân trong 8 tuần. Mình tin tưởng vào phương pháp và nhiệt huyết của mình. Nhưng kết quả, chỉ có 2 người đạt mục tiêu, số còn lại bỏ giữa chừng. Mình cảm thấy mình đã phụ lòng mọi người và bắt đầu nghi ngờ chính bản thân.”
Signal:
“Thay vì bỏ cuộc, mình dành 3 tháng nghiên cứu sâu hơn về dinh dưỡng, thuê mentor để cải thiện kỹ năng huấn luyện nhóm, và thay đổi cách thiết kế chương trình. 6 tháng sau, mình mở lại khóa 8 tuần, lần này 9/10 học viên hoàn thành và đạt kết quả. Một trong số đó giảm 8kg và giữ được cân nặng suốt 1 năm qua.”
→ Ví dụ này cho thấy Scar giúp tạo kết nối, Signal củng cố niềm tin, và kết thúc bằng minh chứng cụ thể.
Đừng “copy” vulnerability của người khác
Không ít người thấy một chuyên gia nổi tiếng kể thất bại và viral, rồi nghĩ: “Mình cũng làm vậy được.” Sai.
Bạn đang so một bức ảnh chụp từ đỉnh núi với bước chân đầu tiên của mình. Họ đã leo hàng chục năm, có một track record dày đặc. Bạn mới bắt đầu.
Họ có uy tín và thành tích đủ lớn để một vết xước nhỏ không làm sập hình ảnh. Bạn thì chưa.
Họ có cộng đồng trung thành sẵn sàng bảo vệ và ủng hộ bất kể câu chuyện “đẹp” hay “xấu”. Bạn thì đang phải chứng minh từng chút một.
Họ dùng thất bại như một pattern break để phá vỡ kỳ vọng của khán giả có chủ đích, để tăng hiệu ứng chú ý. Bạn thì chỉ đang vô tình tự bắn vào chân mình.
Nếu bạn là solo expert mới, hãy ngừng lấy vulnerability của người khác làm “template”. Đó không phải shortcut, đó là con đường tắt… xuống vực.
Xây tin tưởng trước. Khi vốn uy tín đủ dày, vulnerability mới là chất xúc tác giúp bạn kết nối sâu, thay vì là lý do để người ta quay lưng.
Bài tập áp dụng ngay: Luyện kể thất bại theo Scar + Signal
Mục tiêu: Giúp bạn biến một câu chuyện thất bại thành nội dung vừa chân thật vừa nâng uy tín, đủ an toàn để công khai mà không làm yếu hình ảnh cá nhân.